KAKO JE SKROJEN SULUDI PLAN : Hrvatska država od Trsta do Zemuna, ali…

Trijalizam je bio politički pokret u Austrougarskoj koji je zagovarao izdvajanje "hrvatskih" zemalja i stvaranje trećeg entiteta u okviru Habzburške monarhije koji bi bio jednak Austriji i Ugarskoj. Pokret je praktično likvidirala Vojska Kraljevine Srbije koja je na jesen 1918. posle skoro tri godine izgnanstva došla na desnu obalu Drine

Tokom druge polovine 19.-tog i početkom 20. veka Austrougarska monarhija je bila u dubokoj krizi. Podela na Austrijsko carstvo i Kraljevinu Ugarsku – koje su se našle u realnoj uniji, dakle, sa zajedničkim vladarom, vojskom i spoljnom politikom, ali sa svim ostalim odvojenim – nije ostvarila svoju svrhu: nije pomirila duhove i nije rešila duboke podele koje su postojale.

Pre svega, nije ništa uradila za slovenski element u toj zemlji, koji je bio generalno gledano dominantan, kako u centralnoj Evropi tako i na Balkanu. Premda su Sloveni na severu te zemlje mogli samo da maštaju o samoupravi, postojala je realna mogućnost da se Sloveni sa juga dočepaju statusa koji su imali Nemci i Mađari. Međutim, ne svi Sloveni sa našeg podneblja, već samo Hrvati.

Taj politički pokret u Habzburškoj monarhiji, koji je zagovarao izdvajanje jugoslovenskih prostora iz mađarske sfere uticaja i stvaranje Kraljevine Hrvatske koja će biti na jednakoj nozi sa Austrijom i Ugarskom, zvao se trijalizam.

Nastao je 1880-ih godina u vlastelinskim i crkvenim krugovima, pre svega kao reakcija na rastući mađarski nacionalizam koji ne samo da nije bio utihnuo dobijanjem ogromne autonomije, praktično državnosti, već je još i porastao. Ideja je bila da se suzbije narasla moć Mađara, da se oni obuzdaju, te da Beč nastavi sa dominacijom pod parolom “zavadi pa vladaj”.

Uostalom, Hrvate i nije bilo potrebno nešto posebno ubeđivati da podrže ovakav plan, pošto su se teritorije koje su oni shvatali kao svoje našle podeljene između dve krune: pod carskom austrijskom bile su Istra i Dalmacija, Hrvatska-Slavonija pod kraljevskom ugarskom, a Bosna-Hercegovina je bila zajednička.

Bitne pristalice stvaranja Kraljevine Hrvatske kao trećeg habzburškog entiteta bili su Nikola Zvonimir Bjelovučić, istoričar Ivo Pilar, pravaš Aleksandar Horvat, generali Stjepan Sarkotić i Luka Šnjarić, podmaršal Mihovil Mihaljević, feldmaršal Svetozar Borojević (inače pravoslavni Srbin koji je sebe smatrao Hrvatom), nadbiskup vrhbosanski Josip Štadler i drugi.

Zato i jeste značajno to što su proponenti trijalizma bili i istaknuti članovi porodice Habzburga: nadvojvoda Leopold Salvator, knez Toskane, zatim nadvojvoda Rudolf, prvobitni prestolonaslednik (dok se nije ubio), i konačno nadvojvoda Franc Ferdinad, koji je takođe razmišljao i o stvaranju “Saveznih Država Velike Austrije”, po ugleda na Ameriku. O tome smo već pisali. Ovo je, međutim, nešto drugo.

Trijalisti su se ludo nadali da će Kraljevina Srbija u jednom trenutku odlučiti da se pripoji toj Kraljevini Hrvatskoj a u sklopu Habzburške monarhije, čime bi se suzbile i separatističke težnje Srba koji bi bili većina u tom trećem habzburškom entitetu; očito nisu bili preterano upoznati sa srpskim mentalitetom.

Predlagano je da se nova država nazove Austro-ugarsko-hrvatska monarhija, pa su čak išli toliko daleko da su zahtevali da svaki budući monarh mora posebno da bude krunisan u Austriji, Ugarskoj i Hrvatskoj. Mađari su izdejstvovali nagodbom sa Bečom 1867. godine da Habzburzi konačno počnu ponovo da se formalno krunišu za ugarske kraljeve, pa su sad i Hrvati hteli isto.

Telegraf.rs
Foto: Wikimedia Commons